Erfgoed Groningen is het gemeentelijk kenniscentrum voor monumenten en archeologie. Elke dag werken we om erfgoed in Groningen te behouden voor de toekomst. Hier leest u over de vakgebieden die samenkomen bij de gemeente Groningen.
De verschillenden vakgebieden
Bij de vakgroep Erfgoed werken vier archeologen en een depothouder: Gert Kortekaas, Froukje Veenman, Erik Akkerman, Felicia Hulshof en Klaas Helfrich. Zij werken onder meer aan de archeologische beleidskaart, bestemmingsplannen en publicaties over de gemeentelijke archeologie. Ook geven zij advies over de handelingswijze in projecten en toetsen zij omgevingsvergunningen.
Mocht u vragen hebben over het archeologische aspect van een project of een omgevingsvergunning dan kunt u één van hen benaderen. Het werkgebied van Gert Kortekaas betreft de binnenstad van Groningen en de noordelijke helft van de gemeente. Erik Akkerman ontfermt zich over Meerstad, het gebied van de vm. gemeente Ten Boer en diverse grote projecten, zoals de zuidelijke ringweg. Froukje Veenman ziet toe op de projecten en vergunningen in de zuidelijke helft van de gemeente.
De gemeentelijk archeologen verrichten zelf geen archeologisch onderzoek in het veld, maar hebben wel contact met archeologische bureaus die het benodigde onderzoek voor u kunnen uitvoeren.
Het depot
Klaas Helfrich ontfermt zich namens de gemeente over het archeologisch depot. In dit depot liggen alle vondsten die bij opgravingen binnen de gemeente Groningen zijn aangetroffen. Deze vondsten kunnen worden gebruikt voor exposities in vitrines bij enkele gemeentelijke gebouwen en in het depot zelf. Ook musea in binnen- en buitenland en andere instellingen kunnen een beroep doen op deze vondsten en ze voor korte of langere tijd lenen. Daarnaast zijn alle vondsten beschikbaar voor verder (wetenschappelijk) onderzoek.
Het depot kan bezocht worden voor educatieve doeleinden, zoals een les archeologie, of om een voorwerp te lenen voor een spreekbeurt. Ook kunnen mensen hun eigen vondsten laten zien voor determinatie.
Bovenaanzicht opgraving de Held III
De gemeente Groningen voert bouwhistorisch onderzoek uit tijdens verbouwingen van oude panden (zowel beschermde als onbeschermde). Onderzoek levert kennis op over de bouwhistorische waarde van uw gebouw. Dit is onder andere noodzakelijk voor de vaststelling van de monumentale waarde. Ook is het mogelijk dat bouwhistorisch onderzoek een voorwaarde is bij het in behandeling nemen van een omgevingsvergunning. De initiatiefnemer draagt in dat geval zélf zorg voor het onderzoek.
In 2004 besloot de gemeente Groningen een grootscheeps bouwhistorisch onderzoek te starten. Het doel is een systematisch overzicht te krijgen van alle bouwhistorische elementen van de woonhuizen en boerderijen van vóór 1850 en van de bouwhistorische ontwikkeling van de stad. De kennis wordt verwerkt op de Cultuurhistorische waardenkaart. Meer over bouwhistorisch onderzoek leest u hier.
De gemeente Groningen heeft één bouwhistoricus in dienst: Taco Tel.
De ontwikkeling van de gemeente Groningen is af te lezen aan zichtbare en tastbare sporen van het verleden in het heden. Achter deze fysieke verschijnselen – zoals historische wegen, waterlopen, groenstructuren zoals parken en begraafplaatsen, oude verkavelingen, stedenbouwkundige ensembles en historische bebouwing – schuilen verhalen van historische en sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen die de identiteit van onze leefomgeving bepalen.
Dit soort elementen kunnen niet allemaal als beschermd monument of stadsgezicht aangewezen worden. Wel vormen zij een essentieel onderdeel van de wijze waarop de stad historisch gegroeid is en waarop we de stad beleven en gebruiken.
Sinds 2012 is wettelijk geregeld dat gemeenten bij het opstellen van bestemmingsplannen rekening moeten houden met cultuurhistorische waarden. Dit doen wij in het bestemmingsplan “Gebouwd Erfgoed Groningen” (2022) door het aanwijzen van karakteristieke en beeldondersteunende panden. In dit bestemmingsplan is vastgesteld dat er bij de verbouw of sloop van deze panden rekening gehouden moet worden met hun cultuurhistorische waarde. Deze waarden kunnen per geval verschillen: dit is in het bestemmingsplan per pand beknopt vastgelegd.
Bij de vakgroep Erfgoed zijn drie restauratiedeskundigen en één monumenteninspecteur in dienst. U krijgt met hen te maken wanneer u bouwplannen heeft voor een rijks- of een gemeentelijk monument. De voornaamste taak van de restauratiedeskundigen is het bewaken van de instandhouding van monumentale waarden. Dit gebeurt onder andere via de vergunningsprocedure.
Bij (ver)bouwplannen voor een monumentaal pand zijn de restauratiedeskundigen vanaf het eerste overleg tot aan de eindoplevering betrokken. De monumenteninspecteur houdt toezicht tijdens de werkzaamheden en is het aanspreekpunt bij handhavingszaken met betrekking tot illegale verbouwingen.
Tot het netwerk van de restauratiedeskundigen behoren monumenteneigenaren, restauratiearchitecten, – aannemers en uitvoerenden en het gemeentelijk apparaat. Bovendien hebben de restauratiedeskundigen contacten bij het restauratiefonds, stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (ERM), de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en met experts uit de restauratiewereld.
Bouwplannen beoordelen
Het toetsen van bouwplannen voor rijks- en gemeentelijke monumenten gebeurt aan de hand van vastgelegde criteria. Leidend zijn de vijf beginselen van de monumentenzorg:
- Behoud gaat voor vernieuwen
- De bouwgeschiedenis eerbiedigen
- Toevoegingen en veranderingen zijn reversibel
- Nieuwe materialen zijn compatibel
- Vernieuwen met oude materialen blijft vernieuwen
Daarbij bepaalt het monument wat de mogelijkheden zijn. De restauratiedeskundigen kijken bij hun beoordeling dan ook naar:
- De architectuurhistorische waarden
- De bouwhistorische waarden
- De cultuurhistorische waarden
- De landschappelijke waarden
- De stedenbouwkundige waarden
- Gaafheid van het object
- De zeldzaamheid van het object
Tot slot maken de restauratiedeskundigen gebruik van de Richtlijnen voor het Onroerend Erfgoed Groningen.
Stichting Monument & Materiaal slaat historische bouwmaterialen tijdelijk op en stelt materiaal beschikbaar voor hergebruik in monumenten. De bouwmaterialen moeten qua tijd en stijl passen bij de nieuwe bestemming. De stichting werkt ook mee aan archeologisch onderzoek in de gemeente Groningen. Het gaat dan vooral om specialistisch onderzoek, zoals houtdeterminatie en –documentatie, het uitzoeken van botanische monsters en om tekenwerk. Daarnaast verzorgt Monument & Materiaal publicaties, lezingen en exposities op het terrein van cultuurhistorie in de drie noordelijke provincies.
Stichting Monument & Materiaal is opgericht in 1983. Het is een vrijwilligersorganisatie met circa 30 medewerkers en een zevenkoppig bestuur. De stichting is gevestigd in een oud schoolgebouw aan de Westerbinnensingel 48 te Groningen (www.stichtingmenm.nl).
