Uitgelicht: Stichting Monument & Materiaal
Binnendeuren, buitendeuren, schouwen, tegels, plavuizen en traponderdelen. Maar ook: ramen, glas in lood, hang- en sluitwerk en bakelieten stopcontacten en lichtknopjes. De voormalige Westerbewaarschool in het centrum van Groningen staat er vol mee. Buiten, op het vroegere schoolplein van dit Rijksmonument uit 1893, staan de materialen die tegen weer en wind kunnen: ijzeren ramen, hekwerken, tegels en natuursteen. In dit statige pand, met gevels in een mix van neogotiek en neorenaissance, huist sinds 1983 de stichting Monument & Materiaal. Vrijwilliger Ewa Soroka en bestuurslid Douwe Offringa vertellen wie er bij Monument & Materiaal voor een redelijke prijs kan komen shoppen. En wie er gratis z’n ‘sloopafval’ kwijt kan.
Het pand van de stichting Monument & Materiaal aan de Westerbinnensingel in Groningen.
Bewaarscholen werden in de negentiende eeuw gebouwd voor kinderen uit arbeidersgezinnen, omdat man én vrouw steeds vaker buitenshuis gingen werken. Het zijn voorlopers van de kleuterschool. In Groningen zijn ook de Zuiderbewaarschool aan de Nieuwstad en de Noorderbewaarschool aan de Nieuwe Kijk in ’t Jatstraat behouden gebleven. Alhoewel de Westerbewaarschool nu vol staat met oude en waardevolle bouwmaterialen, is van het eigen oorspronkelijke interieur bijna niets intact gebleven. Het opvallende glas in lood raam in de hal komt uit een ander oud pand. Monument & Materiaal deelt haar pand aan de Westerbinnensingel met de gemeentelijke afdeling archeologie. Daardoor vind je er ook kanonskogels, potscherven en oude gebruiksvoorwerpen.
Vrijwilligers
“Bij onze stichting werken alleen vrijwilligers”, vertelt Ewa, die architectuurhistoricus is. Zelf werkt ze sinds 1995 bij Monument & Materiaal. “Van de 22 vrijwilligers werkt ongeveer de helft voor de afdeling oude bouwmaterialen. De andere helft werkt voor het archeologisch depot. Een klein clubje dus. Maar spullen hebben we genoeg. We hebben vaak te weinig ruimte om alles te kunnen opslaan.”
Kamer en suite deuren
Douwe is sinds 2014 bestuurslid van de stichting. Daarnaast is hij vestigingsdirecteur van Jurriëns Noord, een bouwbedrijf gespecialiseerd in restauratie. “Als stichting Monument & Materiaal zijn we bekend bij mensen die al langer hun monument aan het renoveren en herstellen zijn. En architecten en aannemers gespecialiseerd in restauratie kennen ons ook wel. Maar wat je jarenlang zag gebeuren, en soms nog steeds, was dat kopers van oude panden wél een lange en rechte woonkamer wilden hebben. De kamer en suite deuren zaten dan in de weg. Niet gehinderd door kennis van zaken hebben veel mensen dat soort materialen eruit gehaald en in een container gemikt en afgevoerd. Dat is ook de reden dat bijna 40 jaar geleden de stichting vanuit een vrijwilligersinitiatief is ontstaan”, vertelt Douwe.
Waardevolle spullen
“Particulieren trokken het zich destijds aan dat allerlei waardevolle spullen in de afvalcontainer terechtkwamen”, zegt Douwe. “Inmiddels weet bijna iedereen dat oude materialen een bepaalde waarde hebben. Het schijnt dat een groot deel van die materialen via websites als Marktplaats wel weer z’n weg vindt. Onze doelstelling is dat materialen die vrijkomen uit een pand dat bijvoorbeeld tussen 1850 en 1900 gebouwd is, teruggeplaatst worden in een gebouw uit dezelfde periode en in dezelfde bouwstijl. We proberen te behouden wat anders waarschijnlijk verloren gaat.”
Enorme collectie
“Wekelijks helpen we ongeveer tien klanten”, vertelt Ewa. “De meesten vinden hier wel iets dat past in hun huis. Dat kan bijvoorbeeld een deurklink zijn, een schouw of tegels. Het is heel onvoorspelbaar wat we wanneer verkopen. Sommige materialen bewaren we 30 jaar en opeens komt er dan iemand die er interesse voor heeft. Dan moet het wel zo zijn dat diegene ook een pand heeft waar het past en waar het geplaatst kan worden. Want we verkopen vaak ook ‘nee’. Omdat het gewoon niet altijd klopt. We leggen dat ook uit. Bijvoorbeeld waarom in een oud boerderijtje geen schouw past die heel erg rijk gedecoreerd is.” Douwe vult aan: “Bij Monument & Materiaal krijg je advies. Voordat je op bezoek gaat, kun je foto’s of andere informatie over je pand mailen. De vrijwilligers gaan dan voor jou op zoek naar iets passends. Want de collectie is enorm.”
1955
“We verkopen aan eigenaren van panden in de drie Noordelijke provincies”, vertelt Ewa. “Daar halen we ook onze materialen op. Maar het meeste komt uit de stad en wordt ook weer in de stad verkocht. Vóór de jaren ’30 van de vorige eeuw werden bouwmaterialen vaak lokaal gemaakt. Daarom verkopen we in principe alleen regionaal, zodat ‘onze’ materialen niet naar andere delen van het land gaan.” Een andere grens die gesteld wordt, is het jaar 1955. In spullen van na 1955 is de stichting niet geïnteresseerd. Douwe: “Dat is de periode van de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog. De kwaliteit van de gebruikte materialen was toen vaak matig. Dat levert heel weinig waardevolle spullen op. Wat je wel ziet, is dat tegeltableaus op gevels van wederopbouwpanden bij sloop wel bewaard worden.”
Schildersbuurt
Het pand van Monument & Materiaal staat aan de westkant van de binnenstad. De Schildersbuurt ligt ook om de hoek. Hier zijn veel oude panden leeggehaald om er studio’s in te maken. Nieuw beleid van de gemeente moet dit binnenkort onmogelijk maken. Ewa: “We worden af en toe gebeld door buurtbewoners die zien dat er een pand wordt leeggehaald, dat is heel fijn. Dan gaan we erop af. Op zich zijn slopers wel blij met ons. Want anders moeten ze de spullen afvoeren en daarvoor moeten ze betalen. Dus het werkt ook in hun voordeel. Ze werken altijd mee. Het is gelukkig niet zo dat wij gezien worden als een last.”
Grote sloop
“Laatst benaderde de nieuwe eigenaar van zo’n pand ons zelf. Dat ging om een grote sloop, alle deuren en schouwen moesten eruit. Dat was voor ons een flinke klus, maar we hebben alles eruit kunnen halen. En twee dagen later hebben we alle deuren weer verkocht. Aan iemand die een pand in de Haddingestraat helemaal in oude staat wil terugbrengen. De één sloopt alles en de ander probeert te herstellen. Het is wel zonde dat sommige panden van binnen helemaal worden leeggehaald.”
Glas in lood
Van alle materialen die via de stichting wisselen van eigenaar, worden deuren het meest aangeboden én gevraagd. Het minst populair is glas in lood. “We hebben daarvan een mooie en grote collectie”, zegt Ewa, “maar het loopt helemaal niet. En door de verduurzaming krijgen we nog meer glas in lood aangeboden.” Douwe: “Glas in lood moet maar net passen. Een deur kun je desnoods nog een beetje bijschaven, maar met glas in lood kan dat niet.”
Open Monumentendag
En hoe staat een lijst met glas in lood achter de voorruit van een nieuwbouwwoning? “Dat vinden we eigenlijk een gruwel”, lacht Ewa. “Maar we stappen nu wel een beetje af van het heel strak willen bepalen wat mensen ermee doen. Het heeft ook niet zo veel zin om met al die glas in lood ramen te blijven zitten.” Douwe: “Om toch wat met sommige materialen te doen, hebben we op Open Monumentendag kasten verkocht gemaakt van waardevolle elementen waar anders niks mee gebeurt.”
Bij Lokaal
“Zo hebben we ook een kleine partij niet gangbare deurtjes en raampjes verkocht aan Bij Lokaal in Norg”, vertelt Ewa. “Dat is een woonwinkel met werkplaats waar onder andere gehandicapten werken. Zij maken van die deurtjes dan vitrines of kastjes. Dus dan wordt het hergebruikt, niet met de bestemming die het ooit had, maar wel door een organisatie die werkt met mensen met een beperking. Dat spreekt ons aan. Als zij iets nodig hebben, dan kunnen ze bij ons dit soort minder bruikbare materialen halen.”
Monument en Materiaal is geopend voor klanten op dinsdag, woensdag en vrijdag tussen 09.00 en 13.00 uur. De laatste afspraak van de dag begint om 12.00 uur. Maak telefonisch (050 314 6246) of via menm@stichtingmenm.nl een afspraak en vertel waarnaar je op zoek bent.
Een vrijwilliger van de stichting Monument & Materiaal bezig met een oude paneeldeur.