Ongesprongen en explosief?
In mei 2018 is bij opgravingen door MUG Ingenieursbureau in opdracht van bouwer Plegt-Vos, in de hoek tussen Nieuweweg en Oostersingel een mortiergranaat aangetroffen. De granaat is van gietijzer, diameter 28 cm, ongeveer 43 kg zwaar. Dit exemplaar was ruim 2 meter diep in de klei ingeslagen en stopte op het onderliggende zand van de Hondsrug. Het bolronde projectiel dateert óf van het (geslaagde) beleg door Maurits in 1594 of, waarschijnlijker, van dat door Bommen Berend in 1672. In 1594 lag het gebied aan de rand van de Schuitenschuiversschans, in 1672 net aan de binnenzijde van de stadswal.
De locatie van de vondst op plattegronden uit 1565, 1642 en 2018
Begin juni is contact gezocht met het team ‘Wapen Munitie Explosieven’ van de Politie, die op haar beurt belde met de EOD in Den Helder. De ‘Maritieme EOD Compagnie’ gaf acte de préséance en nam de granaat in ogenschouw. Via de (afgesloten) vulopening is de vulling geïnspecteerd. Inderdaad bleek daar buskruit aanwezig, vooral herkenbaar aan geur en houtskool, een van de bestanddelen van ‘zwartkruit’. Bij het schoonmaken van de buitenkant bleek er touw aanwezig, omgeven door pek: vermoedelijk een soort net waarmee de kogel in de loop werd gelaten en dat na afvuren waarschijnlijk brandend op de stad afkwam. In een poging de wanddikte van de holle kogel te bepalen, bleek de vulopening te zijn afgedicht met een houten prop, die naar binnen schoot. De ruimte in de granaat was voor ca. 1/3e deel gevuld met zwart water in plaats van zwartkruit. Daarmee werd ineens duidelijk dat er geen explosief gevaar meer was, dat de granaat niet hoefde te worden afgevoerd en ongesprongen kan worden behouden. De vulling is er, op de stop na, uitgespoeld. De bijzondere bodemvondst wordt nu geconserveerd en is hopelijk vóór 28 augustus, Gronings Ontzet, gereed en zichtbaar voor publiek.
Verwijderen van de houten prop door de EOD
Verwijderen van de zwarte waterige vulling
De vulopening van de granaat
Omdat er waarschijnlijk maar heel weinig kruit in de granaat heeft gezeten, is het de vraag of deze kogel als granaat is afgeschoten of als brandbom (in een net van pek of teer). De kleine hoeveelheid kruit doet ook vermoeden dat het explosief in 1672 door Bernard von Galen, bisschop van Münster, alias Bommen Berend, is gebruikt. Geplaagd door geldgebrek moest hij onverrichter zake en met de staart tussen de benen aftaaien.